Stawy przyjazne przyrodzie
Stawy przyjazne przyrodzie są to obiekty, które pełnią wiele funkcji jednocześnie nie tylko dla przyrody, ale również dla nas ludzi. Zbiorniki te pozwalają nam obcować z przyrodą w czasie spacerów, wycieczek edukacyjnych czy wędkowania. Zwiększają odporność okolicy na zmiany klimatu i wytwarzają przyjazny mikroklimat dzięki zwiększaniu wilgotności powierza i łagodzeniu upałów. Stawy mogą pełnić także pewne funkcje techniczne: oczyszczać i retencjonować wodę. Staw taki może jednocześnie pełnić ważne funkcje przyrodnicze stając się siedliskiem ryb, płazów i ptaków.
Dobrze zagospodarowane stawy stają się też swoistym centrum różnorodności biologicznej dla całej okolicy oraz pełnią ważną rolę w migracjach zwierząt. Zróżnicowana głębokość i roślinność, a także odpowiednio ukształtowane brzegi pozwalają na bytowanie wielu gatunków ryb, płazów i ptaków. Dla wielu z nich, jak na przykład dla traszek czy żab, środowisko wodne jest niezbędne do rozmnażania i przeżycia, dla wielu innych stanowi schronienie w czasie suszy, dla ptaków może być miejscem odpoczynku przed dalszą wędrówką.
Stawy, na których wykształciły się cenne siedliska, miejscowy samorząd może objąć formą ochrony przyrody jaką jest użytek ekologiczny. Pomoże to w utrzymaniu jego dobrego stanu ekologicznego oraz będzie to dodatkowym atutem tej okolicy.
Gdzie/kiedy zastosować
Takie zbiorniki są świetnym urozmaiceniem terenu. Stawy możemy budować zarówno wśród zabudowy w obszarach rekreacyjnych jak i na obszarach rolniczych w miejscach bezodpływowych, z których zagospodarowaniem mamy problem. Duże znaczenie dla funkcjonowania stawu i zasadności jego realizacji ma jego źródło wody. Staw może być zasilany wodami opadowymi i podziemnymi. Należy także sprawdzić czy w planowanym miejscu nie znajduje się już jakieś cenne siedlisko przyrodnicze, które zostanie zniszczone w czasie budowy stawu.
W niektórych przypadkach stawy mogą pełnić funkcję retencyjną, szczególnie gdy zasilane są wodami opadowymi, które w przeciwnym razie trafiłyby do sieci kanalizacji deszczowej, natomiast stawy zasilane wodami gruntowymi nie pełnią roli retencyjnej. Na przykład przemyślana lokalizacja stawu może pomóc w poradzeniu sobie z nadmiarem wód w czasie opadów nawalnych na okolicznych terenach zabudowanych. Pełnienie funkcji retencyjnej oznacza jednak akceptację dla sporych wahań poziomu wody w takim zbiorniku, co ogranicza jego atrakcyjność rekreacyjną i możliwość zagospodarowania terenu wokół. W niektórych okresach takie stawy mogą wysychać niemal całkowicie. Kalkulując korzyści retencyjne z budowy zbiornika wodnego należy też uwzględnić ilość wody w gruncie, który zostanie wykopany w ramach budowy zbiornika. Przykładowo, korzyści retencyjne ze zbiorników ulokowanych na gruntach organicznych są zazwyczaj bardzo ograniczone. Grunty organiczne, takie jak torf, posiadają bardzo dużą pojemność retencyjną i usunięcie ich nie wpłynie na poprawę retencji, spowoduje zaś degradację cennego siedliska, utratę naturalnego magazynu węgla oraz istotnego rezerwuaru wody zasilającego rzeki zwłaszcza w suchszych okresach.
Krótki opis techniczny
Najważniejszym etapem powstania stawu jest wybór lokalizacji. Jeśli myślimy o stałym stawie to powinien być on zlokalizowany w miejscu, gdzie wody gruntowe położone są stosunkowo płytko, co pozwoli na zmniejszenie kosztów inwestycji i ograniczy naszą ingerencję w istniejącą rzeźbę terenu. Zbiornik może mieć różną wielkość – im większy zbiornik, tym większa bioróżnorodność. Stawy do 100m2 mogą być miejscem życia wielu roślin wodnych i mniej wymagających płazów. Zbiorniki powyżej 500 m2 będą już odpowiednie dla kumaków, wielu gatunków ważek i niektórych ryb. Zbiorniki powyżej 2500m2 mogą stać się siedliskiem ptactwa wodnego, wielu gatunków ryb i innych organizmów. Minimalna głębokość stawów powinna wynosić ok. 1 m i nie musi być równomierna, a nawet lepiej, jeśli w stawie znajdzie się tzw. głęboczek (około kilkudziesięciu centymetrowe zagłębienie poniżej średniej głębokości). Szczególnie dla płazów, istotne jest by zbiornik miał wypłaszczone brzegi – zwłaszcza te nasłonecznione – ułatwia to zwierzętom wchodzenie i wychodzenie oraz kreuje idealne warunki do rozwoju młodych osobników. Największe nachylenie skarp nie powinno przekraczać 45 stopni.
Kolejną cechą stawów przyjaznych przyrodzie jest zróżnicowana roślinność: od zanurzonej, przez pływającą po brzegową niską i wysoką. Zacienienie części zbiornika przez drzewa spowolni jego zarastanie, a więc zmniejszy koszty jego utrzymania. Pamiętajmy, aby linia brzegowa była jak najbardziej urozmaicona.
Nie zaleca się budować zbiorników w gruncie organicznym, ponieważ możemy wtedy zachwiać delikatnym ekosystemem i osuszyć torfy. Poza tym zbiornik wykopany w torfach będzie mniej atrakcyjny ze względu na mętną wodę i będzie wymagał intensywniejszych prac utrzymaniowych.
Korzyści
- Zwiększenie atrakcyjności terenów rekreacyjnych
- Zwiększenie bioróżnorodności
- Zwiększenie retencji
- Poprawa mikroklimatu
O czym należy pamiętać:
Jeśli staw istnieje, nie zmieniamy jego zasadniczych parametrów (powierzchni i głębokości) i nie planujemy żadnych dodatkowych robót – np. budowy pomostu, nie musimy dokonywać żadnych działań formalnych. W ten sposób możemy na przykład wypłaszczyć brzegi lub wzbogacić szatę roślinną.
Jeżeli chcemy wybudować nowy zbiornik to musimy dokonać pewnych czynności prawnych:
- dokonać zgłoszenia wodnoprawnego – jeśli jego powierzchnia będzie poniżej 0,5 ha, będzie on głębszy niż 3 m i będzie napełniany wodami gruntowymi bądź opadowymi;
- uzyskać pozwolenie wodnoprawne – dla stawów powyżej 0,5 ha;
- uzyskać pozwolenie na budowę, w przypadku wykorzystania materiałów budowlanych.
